Prenten uit ‘De Tegenwoordige Staat’ en ‘Het Verheerlijkt Nederland’
Tussen 1738 en 1803 publiceerde Isaak Tirion de Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden. De boekenserie van 23 delen had als doel alle historische, topografische en architectonische kennis over de Republiek van die tijd te documenteren. Korte tijd na de publicatie van de eerste paar delen van de Tegenwoordige Staat werd een serie uitgebracht met aanvullend beeldmateriaal als ondersteuning van de tekst van de Tegenwoordige Staat. Deze negendelige publicatie is bekend onder de naam Het Verheerlykt Nederland.
De publicatie van deze twee boekenseries past binnen een bredere maatschappelijke ontwikkeling. Tot en met de zeventiende eeuw verbond men het verzamelen van kennis vooral met het bestuderen van het werk van auteurs uit de Klassieke Oudheid, maar in de achttiende eeuw kwam de nadruk steeds meer te liggen op kennis die op eigen waarneming was gebaseerd. Er werd gepoogd om alle informatie systematisch te bundelen en encyclopedische collecties op te bouwen. Dat gebeurde onder andere op het gebied van de topografie en de natuurwetenschappen.
Tegelijkertijd ontstond ook een steeds grotere belangstelling voor het vaderlandse verleden, die ook invloed had op het topografische genre. Dat genre was al in de zestiende eeuw ontstaan vanuit de cartografie en de verbeelding van het landschap in de beeldende kunst, maar kende zijn grootste bloei in de achttiende eeuw. Het doel van het genre was het in beeld brengen van de door de mens in cultuur gebrachte omgeving. Onderwerpen waren bijvoorbeeld stads- en dorpsgezichten, kastelen en buitenplaatsen en andere “plaisante plaatsen”.
De combinatie van kennis gebaseerd op eigen waarneming en vaderlandsliefde was de belangrijkste reden voor het succes van de Tegenwoordige Staat en Het verheerlykt Nederland.
In deze tentoonstelling zijn de prenten uit de Tegenwoordige Staat en Het verheerlykt Nederland in drie thema’s verdeeld: stad, dorp en buitengebied. De uitgekozen plaatsen zijn weergeven op de bovenstaande kaart.
Het buitengebied
Kastelen, buitenplaatsen en abdijen
De meer perifere gebieden van Nederland krijgen in de Tegenwoordige Staat en Het Verheerlijkt Nederland opmerkelijk veel aandacht, meer dan in eerdere publicaties. Veelvoorkomende onderwerpen van prenten zijn kastelen, buitenplaatsen en abdijen. Zowel gebouwen met een godsdienstige functie als de bezittingen van de rijke elite werden dus frequent verbeeld. Vooral de afbeeldingen van kastelen zijn een duidelijke illustratie van de groeiende liefde voor het “roemrijke verleden” van het vaderland. Het is interessant om te zien dat de meeste gebouwen door de tijd heen sterk werden aangepast. Kastelen werden vaak verbouwd tot buitenplaatsen en een enkele keer is zelfs een abdij tot buitenplaats of buitensociëteit omgebouwd.
